Soybağı Nedir ve Nasıl Kurulur?
Soybağı; çocuğun soyadının, vatandaşlığının ve aile kütüklerinde yazılacağı yerin belirlenmesinde esas alınır. 4721 sayılı TMK’nın 282. maddesi uyarınca, anne ile çocuk arasındaki soybağı doğum ile; baba ile çocuk arasındaki soybağı ise “anne ile evlenme”, “tanıma” ve “hâkimin hükmü” ile kurulmaktadır. Bundan başka evlat edinme yoluyla da soybağı kurulabilmektedir. Evlilik dışında doğan çocuk ana ve babasının birbiriyle evlenmesi halinde soybağı kendiliğinden düzelir.
TMK’nın 285. maddesinde yer alan “babalık karinesi” uyarınca, evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüz gün içinde doğan çocuğun babası kocadır. Çocuk ile anne arasındaki soybağı doğum ile kendiliğinden kurulacağından, anne yönünden soybağı tesisi amacıyla değil, sadece, çocuğu doğuran kadının kim olduğunun tespiti amacıyla dava açılabilir. Ancak babalık karinesinin işlemediği veya tersine işlediği durumlarda baba ile soybağının kurulması için Babalık Davası (soybağının tespiti) açılması gerekmektedir.
Nüfus Kaydının Düzeltilmesi Davası Nedir?
Nüfus Kaydının Düzeltilmesi Davası, nüfus sicilinde bulunan herhangi bir verinin değiştirilmesi talebiyle açılan bir dava türüdür. Bu dava, Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılmakta olup; görülen bu dava neticesinde kabul kararı verilmesi halinde Nüfus sicilinde değişiklik meydana gelmektedir.
Öte yandan bir davada maddi olguları ileri sürmek taraflara, hukuki nitelendirme ise hakime aittir. Nüfus kaydının düzeltilmesi davası, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 30.01.2008 tarih 2008/2-36-47 sayılı içtihadında da açıklandığı üzere, resmi sicilin belgelediği olgunun doğru olmadığı, baştan yanlış olarak kütüğe geçirilmesi sebebiyle mevcut kaydın düzeltilmesi davasıdır. Böyle bir dava sonucunda, kaydının düzeltilmesi istenen kişinin, o tarihe kadar kayıtlı olduğu haneden çıkıp, başka bir haneye tescil edilecek olması da, davayı soybağı davası haline dönüştürmez. Bu nedenle gerçeğe aykırı beyanla baştan beri yanlış olan sicilin düzeltilmesi talebi 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu’nun 36. maddesi kapsamına giren nüfus kaydının düzeltilmesi davasına ilişkindir. 1
Soybağı Davası Nedir?
Soybağı Davası, davacının biyolojik babasının tespiti ile kendisi arasındaki soybağının kurulmasını istemesine imkan veren dava türüdür. Babalık Davası olarak da nitelendirilen bu dava türünde davanın kabul edilmesi halinde soybağı “babalık hükmü” ile kurulmaktadır. Şayet “babalık karinesi” mevcut değil ise biyolojik baba ile soybağının kurulabilmesi için ya babalık davası açılmalı ya da biyolojik baba “tanıma” yolu ile çocuğunu tanımalıdır.
Babalık Karinesi Nedir?
Türk Medeni Kanunu’nun 285. Maddesi’ne göre: “Evlilik devam ederken veya evliliğin sona ermesinden başlayarak üçyüz gün içinde doğan çocuğun babası kocadır. Bu süre geçtikten sonra doğan çocuğun kocaya bağlanması, ananın evlilik sırasında gebe kaldığının ispatıyla mümkündür. Kocanın gaipliğine karar verilmesi hâlinde üçyüz günlük süre, ölüm tehlikesi veya son haber tarihinden işlemeye başlar.
“ O halde evlilik devam ederken doğan çocuğun babası karine olarak kocadır. Aynı şekilde boşanma veya başka bir sebeple evliliğin sona ermesinden başlayarak 300 gün içerisinde doğan çocuğun babası da karine olarak kocadır. Bu karinenin aksinin ispatlanması ancak Soybağının Reddi Davası ile mümkündür.
Soybağının Reddi Davası Nedir?
Türk Medeni Kanunu’nun 286. Maddesine göre: “Koca, ana veya çocuk soybağının reddi davasını açarak babalık karinesini çürütebilir. Bu dava, dava açma hakkına sahip diğer kişilere karşı açılır.
” Ne var ki Soybağının Reddi Davası açmak için Kanun birtakım hak düşürücü süreler öngörmüştür. Buna göre, Koca, davayı, doğumu ve baba olmadığını veya ananın gebe kaldığı sırada başka bir erkek ile cinsel ilişkide bulunduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl içinde açmak zorundadır. Ana doğumdan, çocuk ise ergin olduğu tarihten başlayarak en geç bir yıl içinde dava açmak zorundadır. Bu süreler hak düşürücü süreler olarak düzenlendiğinden, sürenin geçmesi halinde Soybağının Reddi Davacı açmak mümkün olmamaktadır. Belirtmek gerekir ki Kanun’un ilk hali ile Ana’ya Soybağının Reddi Davası açma hakkı verilmemiş ise de Anayasa Mahkemesinin 26/07/2023 tarih ve 2023/37 E.- 2023/140 K. sayılı ilamıyla Türk Medeni Kanununun 286/1. maddesi iptal edilmiş ve İptal kararının Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesine karar verilmiştir. Söz konusu iptal kararı, 20/10/2023 tarihli ve 32345 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış olup 20.07.2024 tarihi itibariyle TMK 286. Maddesi iptal edilmiştir. İptal kararı doğrultusunda Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7531 Sayılı Kanun’un 9. Maddesi ile 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayılı Türk Medenî Kanununun 286 ncı maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “TMK MADDE 286- Koca, ana veya çocuk soybağının reddi davasını açarak babalık karinesini çürütebilir. Bu dava, dava açma hakkına sahip diğer kişilere karşı açılır.” Aynı Kanunun değişik 10. Maddesi ile de TMK’nın 289. Maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “TMK madde 289 /2 Ana doğumdan, çocuk ise ergin olduğu tarihten başlayarak en geç bir yıl içinde dava açmak zorundadır.” 2Yapılan bu değişiklik ile Ana’ya da doğumdan itibaren 1 yıl içerisinde Soybağının Reddi Davası açma hakkı verilmiştir. Ne var ki değişiklik ile beraber doğumun üzerinden 1 yıl geçmiş olması halinde değişikliğin yapıldığı (Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin 7531 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği) 11 Kasım 2024 tarihinin (Resmi Gazete’de yayımlanma tarihi) üzerinden 1 yıl hesaplanmalıdır. Zira TMK madde 289. Maddesi’nin son fıkrasında “Gecikme haklı bir sebebe dayanıyorsa, bir yıllık süre bu sebebin ortadan kalktığı tarihte işlemeye başlar” hükmü düzenlenmiştir. Ana yönünden gecikme, haklı bir sebebe dayanmaktadır. Nitekim Soybağı Davası açma hak ve yetkisi kendisine henüz verildiğinden gecikmesi haklı sebebe dayanmaktadır.
Sonuç olarak annenin tespiti için Nüfus Kaydının Düzeltilmesi Davası, babanın tespiti için Babalık Davası (Soybağı Davası) açılmalıdır. Bunun yanında Babalık Davası açılabilmesinin ön koşulu şayet var ise başka bir erkekle olan soybağı reddedilmeden Babalık Davası açılamayacaktır.
Gerçek Anne ve Babanın Tespiti Davasında Görevli Mahkeme Neresidir?
Bu sorunun cevabı annenin doğum esnasında evli olup olmadığına göre değişecektir:
Nüfusta kayıtlı anne ve baba adının gerçeği yansıtmadığı ve bu nedenle gerçek anne ve baba adının yazılması istemiyle açılacak ve nüfusa kayıtlı bulunan hanenin de değiştirilmesi sonucunu doğuracak davalarda, esasen iki iddia bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi, çocuğun kayden anne olan kadından değil, başka bir anneden doğduğu; ikincisi ise, kayden baba olarak gözüken kişinin genetik baba olmadığı iddiasıdır. Bu davada, kayden anne gözüken kişinin çocuğu doğurmadığı, genetik annenin başka bir kadın olduğunun tespit edilmesi halinde, yukarıda sözü edilen babalık karinesi aksi yönde işleyecek ve “genetik annenin kocası olmayan” kayden babanın babalık sıfatı, aksine bir iddia bulunmadığı takdirde, ortadan kalkacaktır. Mahkemece belirlenen genetik annenin, çocuğun doğduğu tarihte evli bulunduğunun anlaşılması halinde, TMK’nın 285. maddesinde yazılı babalık karinesi nedeniyle genetik annenin kocası olan erkek, baba sıfatını kazanacaktır. Bu durumda, soybağı ihtilafı ortaya çıkmayacağından, açıklanan muhtevadaki davalar, “gerçeğe aykırı beyana dayalı oluşturulan nüfus kayıtlarının düzeltilmesi” davasından ibaret kalacak ve görevli mahkeme, 5490 sayılı Kanunun 36/1-a maddesi uyarınca Asliye Hukuk Mahkemesi olacaktır.
Ancak, çocuğun doğduğu tarihte, genetik annenin evli bulunmaması halinde, anne yönünden dava, “gerçeğe aykırı beyana dayalı oluşturulan nüfus kayıtlarının düzeltilmesi” davası olarak kalmakla birlikte; genetik anne ile evli olmayan genetik baba yönünden, “babalık karinesi” gerçekleşmediğinden, genetik babanın nüfus kaydına işlenmesi talebi “soybağı davası” niteliğini kazanacaktır. Bu takdirde ise uyuşmazlığın, 4787 sayılı Kanunun 4. maddesi uyarınca Aile Mahkemesi tarafından incelenip çözüme kavuşturulması gerekecektir. 3
Dava, anne yönünden, “gerçeğe aykırı beyana dayalı oluşturulan nüfus kayıtlarının düzeltilmesi” davası olarak kalmakla birlikte; genetik anne ile evli olmayan genetik baba yönünden, “babalık karinesi” gerçekleşmediğinden, genetik babanın nüfus kaydına işlenmesi talebi “soybağı davası” niteliğini kazanacak olup 4787 sayılı Kanunun 4. maddesi uyarınca soybağı davasında Aile Mahkemesi görevli olacaktır. Davaya konu uyuşmazlığın özel mahkeme olan aile mahkemesi tarafından incelenip çözüme kavuşturulması gerekmektedir. 4
Av. Rabia EKİN
- İstanbul 13. Asliye Hukuk Mahkemesi 2023/468 E. , 2023/396 K. ↩︎
- Bazı Kanunlarda Değişik Yapılmasına Dair 7531 Sayılı Kanun ↩︎
- Yargıtay HGK 2013/354-1554 , Yargıtay 18. HD 2015/1360 E. 2015/3281 K. , Yargıtay 18. HD 2015/1591 2015/4537 K. ↩︎
- İstanbul BAM 37 . HD 12.09.2023 Tarih, 2023/256 E. 2023/2125 K. ↩︎